বৃন্দাবনী বস্ত্ৰ: অসমীয়া সংস্কৃতিৰ এক অমৰ সৃষ্টি ।। Brindabani Bastra

বৃন্দাবনী বস্ত্ৰ  কেৱল এটি বস্ত্ৰখণ্ড নহয়, ই হৈছে অসমীয়া সভ্যতা, সংস্কৃতি আৰু আধ্যাত্মিকতাৰ এক জীৱন্ত দলিল। পঞ্চদশ-ষোড়শ শতিকাৰ মহান নৱবৈষ্ণৱ ধৰ্মৰ প্ৰচাৰক, সমাজ সংস্কাৰক তথা শিল্পী মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱৰ অনুপ্ৰেৰণা আৰু নিৰ্দেশনাত বয়ন কৰা এই অমূল্য বস্ত্ৰখণ্ডই অসমৰ শিল্পকলাৰ ইতিহাসত এক গৌৰৱোজ্জ্বল স্থান অধিকাৰ কৰিছে। ই কেৱল বস্ত্ৰশিল্পৰ এক নিদৰ্শন নহয়, বৰং ই মহাপুৰুষগৰাকীৰ কালজয়ী সৃষ্টিশীলতা, শিল্পকলাৰ প্ৰতি থকা তেওঁৰ গভীৰ জ্ঞান আৰু বৰপেটাৰ দক্ষ শিপিনীসকলৰ অপৰিসীম শিল্প নৈপুণ্যৰ প্ৰতীক।

১. ঐতিহাসিক পটভূমি আৰু সৃষ্টিশীলতা

বৃন্দাবনী বস্ত্ৰখনৰ ঐতিহাসিক পটভূমি অসমীয়া সমাজ আৰু কোচ ৰাজ্যৰ সৈতে গভীৰভাৱে জড়িত।

ক. মহাপুৰুষৰ অনুপ্ৰেৰণা

বৃন্দাবনী বস্ত্ৰৰ সৃষ্টিৰ মূলতে আছিল কোচ ৰজা নৰনাৰায়ণৰ অনুৰোধ। শ্ৰীকৃষ্ণৰ লীলাসমূহক চিত্ৰিত কৰি এক বৃহৎ বস্ত্ৰ বয়নৰ বাবে ৰজাই শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱক অনুৰোধ জনাইছিল। শংকৰদেৱে নিজে এই বস্ত্ৰৰ নক্সা আৰু বিষয়বস্তু প্ৰস্তুত কৰিছিল, য'ত বৃন্দাবনত শ্ৰীকৃষ্ণৰ বাল্য লীলা, দশমহাপুৰাণ আৰু অন্যান্য বৈষ্ণৱ তত্ত্বসমূহ সুন্দৰকৈ উপস্থাপন কৰা হৈছিল। ইয়াৰ ফলত এই বস্ত্ৰখণ্ডই এটি সাধাৰণ কাপোৰৰ পৰা পৱিত্ৰ ধৰ্মীয় শিল্পকৰ্মলৈ ৰূপান্তৰিত হৈছিল।

খ. বয়ন শৈলী আৰু নিৰ্মাণ

এই বস্ত্ৰখন প্ৰথমে খণ্ড খণ্ডকৈ বয়ন কৰা হৈছিল আৰু পিছত একত্ৰিত কৰা হৈছিল। ইয়াৰ বয়নৰ স্থান আছিল সেই সময়ৰ তাঁতীকুছি (বৰ্তমানৰ বৰপেটা)। শংকৰদেৱৰ প্ৰিয় শিষ্য গোপাল তাঁতী ওৰফে মথুৰা দাস বুঢ়া আতাৰ তত্ত্বাবধানত বৰপেটাৰ শিপিনীসকলে এই বস্ত্ৰখন ১৫৬৮-৬৯ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ভিতৰত বৈ উলিয়াইছিল। ইয়াৰ বয়নত ব্যৱহৃত হৈছিল পাটসূতা (Silk) আৰু লুম্পাছ (Lampas) বয়ন কৌশল, যি মধ্যযুগীয় অসমীয়া বস্ত্ৰ শিল্পৰ এক অন্যতম শ্ৰেষ্ঠ নিদৰ্শন।

বস্ত্ৰখনৰ এক বিশেষত্ব হ'ল ইয়াৰ বিশাল আয়তন। মূল বস্ত্ৰখণ্ড ১৮০ ফুট দীঘল আৰু ৯০ ফুট বহল আছিল বুলি জনা যায়। বৰপেটা সত্ৰৰ মূল কীৰ্তন ঘৰো এই বস্ত্ৰখনৰ জোখৰেই নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল। ইয়াৰ উপৰিও, বস্ত্ৰখনত বায়নৰ দ্বাৰা দেৱনাগৰী আখৰত লিখা 'বৃন্দাৱনী' শব্দটো ব্ৰিটিছ মিউজিয়ামত সংৰক্ষিত অংশত দেখা পোৱা যায়, যিয়ে বস্ত্ৰখনৰ নিৰ্মাণৰ তথ্য বহন কৰে।

২. বৃন্দাবনী বস্ত্ৰৰ শিল্পগত আৰু আধ্যাত্মিক মূল্য

বৃন্দাবনী বস্ত্ৰৰ মূল্য কেৱল ইয়াৰ ঐতিহাসিকতাতে সীমাৱদ্ধ নহয়, বৰং ইয়াৰ শিল্পগত আৰু আধ্যাত্মিক মহত্বও অপৰিসীম।

ক. শিল্পকলাৰ নিদৰ্শন

 বয়ন কৌশল: লুম্পাছ বয়ন পদ্ধতিৰ দ্বাৰা বোৱা এই বস্ত্ৰখনৰ ডিজাইন আৰু ৰং-সজ্জা অতুলনীয়। ইয়াত ব্যৱহৃত ৰঙা, হালধীয়া, সেউজীয়া আৰু ক'লা ৰংসমূহ সেই সময়ৰ প্ৰাকৃতিক ৰঙৰ ব্যৱহাৰৰ সাক্ষী।

 বিষয়বস্তু: ইয়াৰ চিত্ৰসমূহে শ্ৰীকৃষ্ণৰ শৈশৱ লীলা, কংস বধ, কালিয় দমন, আৰু অন্যান্য পুৰাণৰ দৃশ্যসমূহ সূক্ষ্ম আৰু জীৱন্ত ৰূপত উপস্থাপন কৰিছে। প্ৰতিটো দৃশ্যই একোটা কাহিনী বহন কৰিছে।

  সত্ৰীয়া সংস্কৃতিৰ প্ৰতিনিধিত্ব: এই বস্ত্ৰখন মহাপুৰুষীয়া ধৰ্ম আৰু সত্ৰীয়া সংস্কৃতিৰ এক প্ৰতিনিধি। ইয়াৰ বয়ন শৈলী আৰু চিত্ৰণত সত্ৰীয়া সংস্কৃতিৰ নাট, গীত আৰু চিত্ৰকলাৰ প্ৰভাৱ স্পষ্ট।

খ. আধ্যাত্মিক মহত্ব

বৃন্দাবনী বস্ত্ৰ বৈষ্ণৱ ধৰ্মৰ বাবে এক পৱিত্ৰ সম্পদ। ই শ্ৰীকৃষ্ণৰ প্ৰতি মহাপুৰুষ শংকৰদেৱৰ গভীৰ ভক্তিৰ নিদৰ্শন। এই বস্ত্ৰখণ্ড মূলতঃ কীৰ্তন ঘৰত ধৰ্মীয় অনুষ্ঠান বা ভাওনাত প্ৰদৰ্শনৰ বাবে ব্যৱহৃত হৈছিল। এই বস্ত্ৰ দৰ্শনে অসমীয়া সমাজত এক আধ্যাত্মিক পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰিছিল, যিয়ে জনসাধাৰণক শংকৰদেৱৰ একশৰণ নাম ধৰ্মৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত কৰিছিল।

৩. অসম চৰকাৰৰ শেহতীয়া পদক্ষেপ আৰু বৃন্দাবনী বস্ত্ৰৰ 'স্বদেশ প্ৰত্যাৱৰ্তন'

দুৰ্ভাগ্যক্ৰমে, বৃন্দাবনী বস্ত্ৰৰ একাংশ বৰ্তমান দেশৰ বাহিৰত আছে। ইয়াৰ এক উল্লেখযোগ্য অংশ লণ্ডনৰ ব্ৰিটিছ মিউজিয়ামত সংৰক্ষিত হৈ আছে। এই বস্ত্ৰখণ্ডৰ স্বদেশ প্ৰত্যাৱৰ্তনৰ বাবে অসমৰ জনসাধাৰণৰ দীৰ্ঘদিনীয়া দাবী আছিল।

অসম চৰকাৰে এই গুৰুত্বপূৰ্ণ ঐতিহাসিক সম্পদটো অসমলৈ ঘূৰাই অনাৰ বাবে শেহতীয়াকৈ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছে।

ক. মুখ্যমন্ত্ৰীৰ পদক্ষেপ আৰু চুক্তি স্বাক্ষৰ

  আলোচনা: অসমৰ মুখ্যমন্ত্ৰী ড০ হিমন্ত বিশ্ব শৰ্মাই লণ্ডন ভ্ৰমণ কৰি বৃন্দাবনী বস্ত্ৰখন অসমলৈ অনাৰ বাবে ব্ৰিটিছ মিউজিয়াম কৰ্তৃপক্ষৰ সৈতে আলোচনা কৰে।

 চুক্তি: ২০২৫ চনৰ ১৭ নৱেম্বৰত, অসম চৰকাৰে লণ্ডনৰ ব্ৰিটিছ মিউজিয়ামৰ সৈতে বৃন্দাবনী বস্ত্ৰখন 'লোনিং এৰেঞ্জমেণ্ট' অৰ্থাৎ ঋণ হিচাপে কিছু সময়ৰ বাবে অসমলৈ আনি প্ৰদৰ্শন কৰাৰ বাবে এক 'লেটাৰ অব ইনটেণ্ট' (Letter of Intent) স্বাক্ষৰ কৰে।

 প্ৰত্যাৱৰ্তনৰ সময়: এই চুক্তি অনুসৰি, ২০২৭ চনত বৃন্দাবনী বস্ত্ৰখন ১৮ মাহৰ বাবে অসমলৈ অনা হ'ব।

খ. আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মানৰ সংগ্ৰহালয় নিৰ্মাণ

বস্ত্ৰখনৰ নিৰাপত্তা আৰু সংৰক্ষণৰ বাবে ব্ৰিটিছ মিউজিয়ামে কিছুমান আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মানদণ্ডৰ চৰ্ত আৰোপ কৰিছে। এই চৰ্তসমূহ পূৰণ কৰিবলৈ অসম চৰকাৰে গুৱাহাটীৰ খানাপাৰাত এটি বিশ্বমানৰ সংগ্ৰহালয় (Museum) নিৰ্মাণৰ বাবে পদক্ষেপ লৈছে।

 দায়িত্ব: এই সংগ্ৰহালয়টো নিৰ্মাণৰ বাবে জেএছডব্লিউ গ্ৰুপে (JSW Group) তেওঁলোকৰ কৰ্পোৰেট ছ'চিয়েল ৰেছপন্সিবিলিটি (CSR)ৰ অধীনত বিত্তীয় সাহায্য আৰু নিৰ্মাণৰ দায়িত্ব লৈছে।

  উদ্দেশ্য: এই সংগ্ৰহালয়ত বিশেষকৈ বৃন্দাবনী বস্ত্ৰখন সংৰক্ষণ আৰু প্ৰদৰ্শনৰ বাবে অনুকূল উষ্ণতা আৰু আৰ্দ্ৰতা নিয়ন্ত্ৰণৰ ব্যৱস্থা থাকিব।

মুখ্যমন্ত্ৰী ড০ শৰ্মাই এই পদক্ষেপক অসমৰ বাবে এক 'ৰঙা আখৰেৰে লিখা ক্ষণ' (Red Letter Moment) বুলি অভিহিত কৰিছে। তেওঁৰ মতে, এই বস্ত্ৰখণ্ডৰ প্ৰত্যাৱৰ্তনে অসমৰ চিৰন্তন ঐতিহ্যৰ সৈতে আমাৰ সম্পৰ্ক অধিক সুদৃঢ় কৰিব। বস্ত্ৰখন দিল্লী আৰু মুম্বাইতো প্ৰদৰ্শন কৰাৰ বাবেও চৰকাৰে পৰিকল্পনা কৰিছে, যাতে ভাৰতৰ জনগণে শংকৰদেৱৰ অৱদান আৰু অসমীয়া সভ্যতাৰ সমৃদ্ধি সম্পৰ্কে জানিব পাৰে।

     বৃন্দাবনী বস্ত্ৰ কেৱল বয়ন শিল্পৰ এক সুন্দৰ নিদৰ্শন নহয়, ই হৈছে অসমীয়া জাতিৰ সাংস্কৃতিক আত্মা। ই পঞ্চদশ শতিকাৰ অসমৰ সামাজিক, ধৰ্মীয় আৰু শিল্পকলাৰ ক্ষেত্ৰত মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱে গঢ়ি তোলা নৱজাগৰণৰ এক উজ্জ্বল প্ৰতিফলন।

অসম চৰকাৰৰ শেহতীয়া প্ৰচেষ্টা আৰু ২০২৭ চনত বস্ত্ৰখনৰ অস্থায়ীভাৱে অসমলৈ প্ৰত্যাৱৰ্তনৰ সিদ্ধান্তই সমগ্ৰ অসমবাসীকে আনন্দিত কৰি তুলিছে। এই পদক্ষেপে 'বিকাশ আৰু ঐতিহ্য' (Vikas and Virasat) ক শাসনৰ স্তম্ভ হিচাপে গ্ৰহণ কৰাৰ চৰকাৰৰ নীতিক প্ৰতিফলিত কৰিছে। বিশ্বমানৰ সংগ্ৰহালয় নিৰ্মাণৰ এই প্ৰচেষ্টা কেৱল বস্ত্ৰখনৰ বাবেই নহয়, বৰং অসমৰ অন্যান্য অমূল্য সাংস্কৃতিক সম্পদৰ সংৰক্ষণৰ বাবেও এক নতুন দিগন্ত মুকলি কৰিব। বৃন্দাবনী বস্ত্ৰৰ আগমনৰ বাবে অসমৰ জনগণে উৎসুকতাৰে বাট চাই আছে, যি ক্ষণত তেওঁলোকে নিজৰ মহান ঐতিহ্যক ওচৰৰ পৰা চাবলৈ পাব।