চিমলা চুক্তিঃ ভাৰত-পাক সম্পৰ্কত এক মাইলৰ খুঁটি

     ১৯৭২ চনৰ ২ জুলাইত স্বাক্ষৰিত চিমলা চুক্তিখন ভাৰত-পাকিস্তানৰ সম্পৰ্কৰ ইতিহাসত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ টাৰ্নিং পইণ্টক প্ৰতিনিধিত্ব কৰা এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সন্ধি। ১৯৭১ চনৰ ভাৰত-পাকিস্তানী যুদ্ধৰ পিছত আলোচনাত মিলিত হোৱা এই চুক্তিখনে শান্তি প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ লগতে দুয়োখন ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত উন্নত দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্কৰ ভেটি স্থাপন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। ### 

**ঐতিহাসিক প্ৰসংগ** 

১৯৭১ চনৰ যুদ্ধখন দক্ষিণ এছিয়াৰ ইতিহাসৰ এক নিৰ্ণায়ক পৰিঘটনা আছিল। পাকিস্তানৰ আভ্যন্তৰীণ সংঘাত আৰু মানৱীয় ভিত্তিত ভাৰতৰ হস্তক্ষেপৰ ফলত উদ্ভৱ হোৱা ইয়াৰ ফলত পাকিস্তানৰ বাবে অপমানজনক পৰাজয়, ৯০ হাজাৰৰো অধিক সৈন্যই আত্মসমৰ্পণ কৰা আৰু পূব পাকিস্তানে বাংলাদেশ গঠনৰ বাবে বিচ্ছিন্নতা লাভ কৰে। এই ফলাফলে অঞ্চলটোৰ ৰাজনৈতিক আৰু সামৰিক গতিশীলতাত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল। এই পটভূমিত ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী ইন্দিৰা গান্ধী আৰু পাকিস্তানৰ ৰাষ্ট্ৰপতি জুলফিকাৰ আলী ভুট্টোৰ মাজত চিমলা চুক্তিৰ আলোচনা হয়।

### **চিমলা চুক্তিৰ মূল বিধান** 

চিমলা চুক্তিত শান্তি আৰু স্থিতিশীলতা গঢ়ি তোলাৰ লক্ষ্যৰে কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ কথা উল্লেখ কৰা হৈছিল: 

১/ **বিবাদৰ শান্তিপূৰ্ণ সমাধান**: কাশ্মীৰ সমস্যাকে ধৰি সকলো বিবাদ শান্তিপূৰ্ণ উপায় আৰু দ্বিপাক্ষিক আলোচনাৰ জৰিয়তে সমাধান কৰিবলৈ দুয়োটা ৰাষ্ট্ৰই সন্মতি প্ৰকাশ কৰে।

 ২) **সাৰ্বভৌমত্ব আৰু ভূখণ্ডৰ অখণ্ডতাৰ প্ৰতি সন্মান**: ভাৰত আৰু পাকিস্তানে ইজনে সিজনৰ সাৰ্বভৌমত্ব আৰু ভূখণ্ডৰ অখণ্ডতাক সন্মান জনোৱাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দি আত্মবিশ্বাস গঢ়ি তোলাৰ দিশত এক উল্লেখযোগ্য পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰে।

 ৩/ **নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখা (LoC)ৰ একপক্ষীয় পৰিৱৰ্তন নহয়**: চুক্তিখনৰ জৰিয়তে জম্মু-কাশ্মীৰত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখা (LoC) প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়, য'ত এটা পক্ষই একপক্ষীয়ভাৱে পৰিৱৰ্তন কৰিব নোৱাৰিব বুলি নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। 

৪/ **প্ৰত্যাৱৰ্তনৰ প্ৰতিশ্ৰুতি**: পাকিস্তানে যুদ্ধবন্দীসকলক প্ৰত্যাৱৰ্তন আৰু বাংলাদেশক স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে স্বীকৃতি দিয়াৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল।

 ### **চুক্তিখনৰ তাৎপৰ্য** 

আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মধ্যস্থতা অবিহনে শান্তিপূৰ্ণ কাঠামোৰ প্ৰতি পাকিস্তানৰ দায়বদ্ধতা নিশ্চিত কৰাত সফল হোৱাৰ বাবে চিমলা চুক্তি ভাৰতৰ বাবে কূটনৈতিক জয় আছিল। সামৰিক বিজয়ৰ পিছতো ভাৰতৰ শান্তিৰ আকাংক্ষাও এই চুক্তিখনে প্রদর্শন কৰিছিল৷ পাকিস্তানৰ বাবে এই চুক্তিখনে ১৯৭১ চনৰ বিধ্বংসী ক্ষতিৰ পিছত নিজৰ জাতিটো পুনৰ নিৰ্মাণ আৰু মৰ্যাদা ঘূৰাই অনাৰ সুযোগৰ প্ৰতীক আছিল।ভুট্টোৱে যদিও অপৰিসীম হেঁচাত পৰিছিল, তথাপিও এনে চৰ্তৰ আলোচনা কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল যাৰ ফলত পাকিস্তানে ৰাজনৈতিক আৰু সামৰিক সংকটৰ পৰা উদ্ধাৰ হ’ব পাৰে।

## **প্ৰত্যাহ্বান আৰু সমালোচনা** 

অভিলাষী লক্ষ্যৰ মাজতো চিমলা চুক্তিয়ে স্থায়ী শান্তি লাভ কৰাত ব্যৰ্থ হোৱাৰ বাবে সমালোচনাৰ সন্মুখীন হৈছে। কাশ্মীৰ বিবাদ এক বিতৰ্কিত বিষয় হৈয়েই আছে, সঘনাই LoC উলংঘা কৰা হৈছে আৰু অৰ্থপূৰ্ণ আলোচনাৰ অভাৱ। তদুপৰি পাকিস্তানে তৃতীয় পক্ষৰ মধ্যস্থতাৰ আহ্বানৰ বাবেও চুক্তিখনৰ দ্বিপাক্ষিক কাঠামোক প্ৰায়ে প্ৰত্যাহ্বান জনোৱা হৈছে। কিছুমান সমালোচকে যুক্তি আগবঢ়ায় যে এই চুক্তিখনে বলবৎযোগ্য নিশ্চয়তাৰ পৰিৱৰ্তে মৌখিক প্ৰতিশ্ৰুতিৰ ওপৰত অত্যধিক আস্থা ৰাখিছিল, যাৰ ফলত ১৯৯৯ চনৰ কাৰ্গিল যুদ্ধকে ধৰি সংঘাত ৰোধ কৰাত ইয়াৰ অকাৰ্যকৰীতা আহি পৰিছে। 

    কাশ্মীৰৰ পেহেলগামত হোৱা সন্ত্ৰাসবাদী আক্ৰমণৰ পিছত ভাৰতে পাকিস্তানৰ বিৰুদ্ধে সিন্ধু  নদীৰ চুক্তি বাতিল ঘোষণা কৰাৰ পাছত প্ৰত্যুত্তৰত  পাকিস্তানে চিমলা চুক্তি বাতিল ঘোষণা কৰিছে। বিশেষজ্ঞ সকলৰ মতে পাকিস্তানৰ এই সিদ্ধান্তই পাকিস্তানক বিপদত পেলোৱাৰ সম্ভাৱনাই বেছি।