কাইথেলী অংক: এক বিশ্লেষণাত্মক পৰিচয় ।। Kaitheli Anka
কাইথেলী অংক হৈছে পুৰণি অসমত, বিশেষকৈ অবিভক্ত কামৰূপ অঞ্চলত, কায়স্থসকলে মৌখিকভাৱে আৰু লিখিত ৰূপত চৰ্চা কৰা এক লোক-গণিত আৰু বুদ্ধিদীপ্ত সাঁথৰৰ ধাৰা। ইয়াক কেৱল অংক বুলিয়েই ক'ব নোৱাৰি, ই জ্ঞানবৰ্ধক হাস্য-কৌতুক আৰু সূক্ষ্ম বুদ্ধিৰ চৰ্চাৰ এক মনোৰম মাধ্যম। ইয়াক বহুতে "কৌতুক অংক" বুলিও কয়।
এই অংক পদ্ধতিয়ে আমাক মধ্যযুগৰ অসমীয়া সমাজৰ হিচাপ-নিকাচৰ ধাৰণা, জ্যোতিষ গণনাৰ পদ্ধতি আৰু কায়স্থ শ্ৰেণীৰ পাণ্ডিত্যৰ বিষয়ে এক আভাস দিয়ে।
১. কাইথেলী অংকৰ পটভূমি আৰু বৈশিষ্ট্য
নামৰ উৎপত্তি: এই অংক পদ্ধতিটো কায়স্থসকলে চৰ্চা কৰা বাবে "কাইথেলী অংক" নামেৰে জনাজাত হয়।
প্ৰচলন: কাইথেলী অংক প্ৰধানকৈ জনসাধাৰণৰ মাজত মুখে মুখে প্ৰচলিত আছিল, য'ত জমা-খৰচ, মাটিৰ হিচাপ, ওজন গণনা আদিৰ শিক্ষা প্ৰদান কৰা হৈছিল। আজৰি সময়ত এইবোৰক সাঁথৰ বা খেল হিচাপে চৰ্চা কৰা হৈছিল।
লিখিত ৰূপ: বকুল কায়স্থদেৱে ভাস্কৰাচাৰ্যৰ 'সিদ্ধান্ত শিৰোমণি'ৰ 'লীলাৱতী' অংশ অসমীয়ালৈ অনুবাদ কৰাৰ সময়তে কাইথেলী অংকৰ তত্ত্বসমূহক 'কিতাবত মঞ্জৰি' নামৰ পুথিত লিপিবদ্ধ কৰে। পৰৱৰ্তী সময়ত লোক-সংস্কৃতিৰ একনিষ্ঠ সেৱক দণ্ডীৰাম দত্তই গাঁৱে গাঁৱে ঘূৰি এই অংকবোৰ সংগ্ৰহ কৰি কেইখনমান কিতাপ প্ৰকাশ কৰে।
সংখ্যাৰ প্ৰতীক: কাইথেলী অংকত সংখ্যা বুজাবলৈ প্ৰতীক বা চিহ্নৰ পৰিৱৰ্তে কিছুমান শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এইটোৱেই ইয়াৰ আটাইতকৈ উল্লেখনীয় বৈশিষ্ট্য। এই শব্দবোৰ মহাকাব্য বা জ্যোতিষৰ পৰা লোৱা।
| সংখ্যা | শব্দ বা প্ৰতীক | উদাহৰণ |
| ১ | চন্দ্ৰ, নিশাপতি | (পৃথিৱীত একমাত্ৰ চন্দ্ৰ) |
| ২ | নেত্ৰ, ভুজ, পক্ষ | (দুটা চকু, দুখন হাত) |
| ৫ | বান, পঞ্চ | (পঞ্চবাণ, পঞ্চপাণ্ডৱ) |
| ৭ | অশ্ব, মুনি | (সাতটা অশ্ব, সাতজন মুনি) |
| ৯ | গ্ৰহ, ৰন্ধ্ৰ | (নৱগ্ৰহ, নটা ৰন্ধ্ৰ) |
| ১৪ | ভুৱন, ইন্দ্ৰ | (চৌধ্য ভুৱন) |
কাইথেলী অংকৰ উদাহৰণ আৰু বিশ্লেষণ
কাইথেলী অংকক তিনিটা মুখ্য ভাগত আলোচনা কৰিব পাৰি:
ক) শব্দৰে সংখ্যা নিৰ্ণয়:
এই ক্ষেত্ৰত বিভিন্ন শব্দৰে গঠিত একোটা বাক্যৰ আচল অৰ্থটোৱে এটা নিৰ্দিষ্ট সংখ্যা বা চন বুজায়। এই ক্ষেত্ৰত অংকবোৰ সোঁফালৰ পৰা বাওঁফাললৈ ধৰা হয় (অংকানাং বামতো গতিঃ)।
উদাহৰণ: অশ্ব মুনি বান চন্দ্ৰ শকত।
বিশ্লেষণ:
অশ্ব = ৭
মুনি = ৭
বান = ৫
চন্দ্ৰ = ১
সোঁফালৰ পৰা বাওঁফাললৈ সজালে হয়: ১৫৭৭।
উত্তৰ: বাক্যটোৱে ১৫৭৭ শক (শকাব্দ) বুজাইছে।
খ) কৌতুক আৰু সাঁথৰধৰ্মী অংক:
এইবোৰ হৈছে তৰ্ক আৰু কৌতুকৰ ওপৰত আধাৰিত অংক, য'ত সাধাৰণ গাণিতিক সূত্ৰৰ লগতে অন্য এক ৰহস্য বা যুক্তি জড়িত হৈ থাকে।
উদাহৰণ ১: তিনি তেৰ মধ্যে বাৰ ৯ দি যোগ কৰা মোৰ স্বামীৰ নাম পাবা।
বিশ্লেষণ:
"তিনি তেৰ মধ্যে" মানে তিনিৰে তেৰক পূৰণ কৰা: ৩ ×১৩ = ৩৯
"বাৰ ৯ দি যোগ কৰা" মানে ১২ আৰু ৯ যোগ কৰা: ৩৯ + ১২ + ৯ = ৬০
উত্তৰ: স্বামীৰ নাম "ষষ্ঠি" বা ষাঠি।
উদাহৰণ ২: শুভংকৰৰ ফাঁকি ষাঠিৰ ষাঠি গ'লে বাকী থাকে ঊনষাঠি।
বিশ্লেষণ: সাধাৰণ গণিতত ৬০ - ৬০ = ০ হ'ব লাগে। কিন্তু ইয়াত কৌতুক আৰু সময়ৰ হিচাপ জড়িত আছে:
৬০ মিনিটৰ পৰা ৬০ ছেকেণ্ড (যিটোও ৬০ৰ এক অংশ) বিয়োগ কৰা হৈছে।
৬০ মিনিট - ৬০ ছেকেণ্ড (১ মিনিট) = ৫৯ মিনিট।
উত্তৰ: ৫৯ মিনিট।
গ) সংখ্যাবিহীন বা বুদ্ধিদীপ্ত সাঁথৰ:
কিছুমান কাইথেলী সাঁথৰত কোনো অংক জড়িত নাথাকে, কেৱল শব্দৰ লুকুৱাই থোৱা অৰ্থহে থাকে। এইবোৰে মানুহৰ ভাষা জ্ঞান আৰু বুদ্ধিৰ পৰিচয় দিয়ে।
উদাহৰণ: দুই জিহ্বা কিন্তু নোহে সৰ্পিনী। পঞ্চ ভ্ৰাতা কিন্তু নোহে পাঞ্চালী। কৃষ্ণ সাগৰে কিন্তু পিয়ে পানী।।
বিশ্লেষণ:
দুটা জিভা থাকে = লেখনীৰ মুখত দুটা ফাক বা কলমৰ নিব।
পঞ্চ ভ্ৰাতা = হাতৰ পাঁচটা আঙুলিৰে ধৰা হয়।
কৃষ্ণ সাগৰ পিয়ে পানী = মৈলাম বা চিয়াঁহী শোষণ কৰে।
উত্তৰ: (তেতিয়াৰ) কলম বা লেখনী।
৩. কাইথেলী অংকৰ গুৰুত্ব
কাইথেলী অংকৰ চৰ্চা কেৱল আমোদৰ বাবে নাছিল, ইয়াৰ এক গভীৰ সামাজিক আৰু শৈক্ষিক গুৰুত্ব আছে:
বুদ্ধি বিকাশ: সাঁথৰৰ মাধ্যমেৰে এই অংক চৰ্চা কৰাৰ ফলত চৰ্চাকাৰীৰ তীক্ষ্ণ বুদ্ধি আৰু একাগ্ৰ চিন্তাৰ বিকাশ হয়।
ঐতিহাসিক দলিল: এই অংকসমূহে মধ্যযুগৰ অসমৰ হিচাপ-নিকাচৰ ধাৰা, সংখ্যা প্ৰতীকৰ ব্যৱহাৰ আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত গণিতৰ জনপ্ৰিয়তাৰ বিষয়ে তথ্য দিয়ে।
শিক্ষণৰ মাধ্যম: পুৰণি পঢ়াশালীসমূহত ই আছিল এক আমোদজনক শিক্ষণ পদ্ধতি, য'ত কঠোৰ বিষয় এটাক কৌতুক আৰু খেলৰ মাজেৰে শিকোৱা হৈছিল।
ভাষা-সংস্কৃতিৰ ৰক্ষা: কাইথেলী অংকই প্ৰাচীন কামৰূপী ভাষাৰ কিছুমান শব্দ আৰু প্ৰাচীন জ্যোতিষ গণনাত ব্যৱহৃত পদ্ধতিসমূহক আজিও জীয়াই ৰাখিছে।
Comments
Post a Comment